Sprzęt i ćwiczenia do rehabilitacji endoprotezy biodra
1. Endoproteza stawu biodrowego
Protezoplastyka stawu biodrowego to powszechna metoda leczenia zaawansowanych zmian zwyrodnieniowych. Na przestrzeni lat udoskonaleniu uległy zarówno protezy, jak i techniki operacyjne, dzięki czemu uszkodzenie tkanek jest niewielkie [1].
W krajach wysoko rozwiniętych koksartroza, czyli zwyrodnienie stawu biodrowego stanowi główną przyczynę niepełnosprawności osób w podeszłym wieku. Do powstawania zmian zwyrodnieniowych przyczynia się szereg ogólnych czynników biologicznych i psychospołecznych tj. wiek, płeć, otyłość, nieodpowiednia dieta, rasa, predyspozycje genetyczne oraz złe warunki bytowe, ekonomiczne, stosowanie używek, palenie papierosów. Pozostałe czynniki to patologie stawów w wyniku chorób nabytych bądź wrodzonych i zdarzenia mechaniczne: kontuzje, przeciążenia, urazy, zwłaszcza złamania szyjki kości udowej i krętarzowe oraz zwichnięcia stawu biodrowego.
Zmianom zwyrodnieniowym stawu biodrowego towarzyszy ból, ograniczenie zakresu ruchu, osłabienie siły mięśniowej i patologiczny wzorzec chodu [2]. Chorzy często przyjmują pozycję przeciwbólową zaburzając prawidłową postawę oraz dynamikę chodu. Szybko postępująca degeneracja stawu zmienia jego strukturę, prowadząc do ograniczeń sprawności fizycznej oraz zaburzeń w postawie chorego. Dochodzi do ograniczenia zakresu ruchów. Początkowo zostaje ograniczona rotacja wewnętrzna, potem ruch prostowania, odwodzenia, zginania, przywodzenia, a na samym końcu ruch rotacji zewnętrznej w stawie biodrowym [5].
Najczęściej spotykanym wskazaniem do wykonania zabiegu endoprotezoplastyki stawu biodrowego są silne dolegliwości bólowe, zmniejszenie zakresu ruchomości czy ograniczenie stanu funkcjonalnego występujące w przebiegu choroby zwyrodnieniowej. Poprzez działanie czynników biologicznych i mechanicznych dochodzi do niszczenia i przebudowy chrząstki stawowej oraz podchrzęstnej warstwy kości oraz objęcie przez proces chorobowy także pozostałych tkanek stawu, co prowadzi do zaburzeń w jego funkcjonowaniu. W miarę postępu choroby pacjentowi dokucza narastający ból, sztywność i ograniczanie ruchomości.
Ból jest odczuwany w przedniej części uda, pachwinie oraz stawie kolanowym. Na początku występuje podczas ruchu, lecz w miarę postępu choroby jest obecny również w spoczynku oraz w nocy. W wyniku choroby dochodzi także do zaników oraz przykurczy mięśni, względnego skrócenia kończyny oraz zapalenia okolicznych tkanek miękkich. Problemy z poruszaniem, przewlekły ból, uboczne efekty długotrwałego leczenia farmakologicznego oraz trudności w wykonywaniu czynności dnia codziennego są często powodami, przez które pacjent decyduje się na odstąpienie od leczenia zachowawczego. Zabieg alloplastyki stawu biodrowego jest ostatnim etapem leczenia zwyrodnienia stawu mającym na celu poprawę jakości życia pacjenta [4].
2. Endoproteza biodra rehabilitacja
Pierwszą formą leczenia choroby zwyrodnieniowej jest leczenie zachowawcze czyli środki farmakologiczne i rehabilitacja. Obejmuje ono postępowanie kinezyterapeutyczne, fizykoterapeutyczne, balneologiczne oraz edukację pacjenta. W przypadku progresji zmian, utraty funkcjonalności oraz zwiększenia poziomu odczuwalnego bólu stosuje się leczenie operacyjne [1].
Zmniejszenie bólu jest również wskaźnikiem skuteczności całego leczenia. Pacjenci, którzy korzystali z rehabilitacji pooperacyjnej deklarowali niższe wartości bólu pooperacyjnego [3].
Ćwiczenia rehabilitacyjne należy zacząć już przed wykonaniem zabiegu endoprotezoplastyki, dzięki czemu zmniejszamy ból oraz zwiększamy szybkość powrotu do sprawności po zabiegu [9]. Badacze twierdzą, że dobrze ukierunkowana mobilizacja i trening siłowy mięśni wokół stawu biodrowego, rozpoczęty w 3 dniu terapii jest dobrze tolerowany i poprawia w ciągu jednego tygodnia wydajność chodu oraz zakres ruchu w stawie biodrowym [6]. Ćwiczenia rehabilitacyjne polecone przez fizjoterapeutę są równie skuteczne, zarówno wykonywane w domu, czy pod nadzorem fizjoterapeuty w warunkach ambulatoryjnych [8]. W późnej fazie pooperacyjnej (> 8 tygodni) warto wprowadzić ćwiczenia oporowe mięśni odwodzicieli bioder z kontrolowaną wydłużoną fazą ekscentryczną, które mogą być kluczowym elementem przywracania sprawności pacjenta [7].
2.1. Rehabilitacja po endoprotezie stawu biodrowego
Szyna Brauna umożliwia ustawienie kończyny w dogodnej pozycji do gojenia tkanek
Klin rozpierający nogi po endoprotezie biodra
Odpowiednie ułożenie operowanej kończyny podczas leżenia: Operowana kończyna powinna być ułożona w lekkim zgięciu w stawie biodrowym, wynoszącym ok.20 stopni i odwiedzeniu do kąta około 30 stopni. Przydatny w tej sytuacji może być klin rozpierający nogi. Należy również zabezpieczyć kończynę przed przypadkowym skręceniem na zewnątrz, ustawiając ją w tzw. położeniu pośrednim. Ułożenie operowanej kończyny w takiej pozycji, na odpowiedniej szynie, chroni staw przed zwichnięciem w pierwszych godzinach po operacji, gdy działa jeszcze znieczulenie oraz zapewnia dogodne warunki gojenia tkanek. W tej sytuacji niewłaściwa pozycja kończyny, przywiedzenie połączone z rotacją zewnętrzną uda, spowodować może zwichnięcie w operowanym stawie.
Można wykonywać ćwiczenia zwiększające siłę mięśniową i zakres ruchów w operowanym stawie, nie wyzwalające bólu oraz nie wpływające niekorzystnie na stabilność endoprotezy.
Odpowiednia pozycja siedząca: Prawidłowa pozycja siedząca to taka w której stawy kolanowe znajdują się niżej niż stawy biodrowe. Taka pozycja zabezpiecza nowe biodro przed znacznym obciążeniem. Aby to wykonać krzesło powinno mieć wysokie siedzisko, lub można podłożyć poduszkę. Dodać trzeba że siedzisko nie może być zbyt miękkie, żeby biodro nie wpadało, zatapiało się w nie. Na krześle trzeba przyjmować pozycję wyprostowaną, nie pochylać tułowia zbyt do przodu gdyż powoduje to zmianę ustawienia kąta w stawach biodrowych i tym samym można doprowadzić do przeciążenia stawu. Podczas siedzenia nie powinno się podpierać się rękami na operowanej kończynie.
Naukę chodu rozpoczyna się w 3,4 dniu po operacji, operowana kończyna powinna być odciążana. Uczymy pacjenta chodu z balkonikiem albo o kulach. Dla pacjentów mających duże problemy ze wstawaniem, chodzeniem polecany jest balkonik typu ambona, który jest duży, stabilny, wyposażony w uchwyty na ręce oraz umożliwia podpór na przedramionach. Tego typu balkonik wymaga asekuracji chorego podczas wstawania, reedukacji chodu.
Na pełne obciążenie operowanego stawu można zezwolić po 3-4 miesiącach od operacji i to wyłącznie po spełnieniu następujących warunków:
– bezbolesność operowanego biodra,
– dobry zakres ruchów w operowanym stawie,
– ujemny objaw Trendelenburga,
– prawidłowy obraz RTG operowanego biodra
Kule łokciowe – możliwość odciążenia operowanego biodra
Standardowy balkonik – może być przydatny przy problemach z poruszaniem
Balkonik typu ambona przeznaczony do reedukacji chodu dla osób mających duże problemy z samodzielnym wstawaniem i chodzeniem
2.2. Zaburzenia na poziomie funkcji, struktury i aktywności przy endoprotezie biodra
Zaburzenia na poziomie funkcji i struktury ciała:
– Zmniejszenie siły mięśniowej mięśni: Pośladkowy wielki, pośladkowy średni, pośladkowy mały, grupa mięśni przywodzących staw biodrowy, grupa mięśni rotatorów wewnętrznych i zewnętrznych stawu biodrowego, mięśnie kulszowo goleniowe.
– Ograniczenie zakresu ruchomości w stawie biodrowym (ruchy zgięcia powyżej 90 stopni, przywiedzenie ponad linię ciała, rotacja wewnętrzne – bezwzględnie zakazane).
– Brak pełnej stabilności stawu biodrowego.
Ograniczenia na poziomie aktywności:
– Problemy z chodzeniem – chód jedynie w odciążeniu (przy pomocy balkonika albo kul ortopedycznych)
– Problemy ze wstawaniem, siadaniem (kąt zgięcia w stawie biodrowym dozwolony do maksymalnie 90 stopni)
2.3. Cele terapii przy endoprotezie biodra
Cele na poziomie struktury:
– Zwiększenie siły mięśniowej mięśni otaczających staw biodrowy.
– Zwiększenie zakresu ruchomości stawu biodrowego.
– Zwiększenie stabilności stawu biodrowego.
– Zmniejszenie bólu.
Cele na poziomie aktywności:
– Samodzielny chód bez pomocy ortopedycznych.
– Bezbolesne wstawanie oraz siadanie.
– Powrót do aktywności zawodowej.
– Możliwość prowadzenia samochodu.
Łóżko rehabilitacyjne po endoprotezie biodra z funkcją regulacji wysokości, może być pomocne przy wstawaniu i siadaniu pacjenta po zabiegu
2.4. Schemat programu fizjoterapii po endoprotezie biodra
– Przystosowanie środowiska domowego pacjenta do wymogów rehabilitacji. Zaopatrzenie pacjenta w odpowiedni sprzęt ortopedyczny i rehabilitacyjny.
– Poinstruowanie pacjenta o zakazie wykonywania ruchów, które mogą doprowadzić do podwichnięcia endoprotezy.
– Wczesne ćwiczenia pooperacyjne.
– Pionizacja oraz reedukacja chodu.
– Zaawansowane ćwiczenia usprawniające
2.5 Interwencja fizjoterapeutyczna przy endoprotezie stawu biorowego
Pacjent posiada bezwzględny zakaz wykonywania ruchów zgięcia w stawie biodrowym powyżej 90 stopni, przywodzenia kończyny ponad linię środka ciała oraz nadmiernej rotacji wewnętrznej w stawie biodrowym. Brak przestrzegania tych zaleceń może spowodować podwichnięcie endoprotezy stawu biodrowego.
Wskazana jest elewacja kończyny podczas leżenia (około 2 godziny).
2.5.1 Przystosowanie środowiska pacjenta w odpowiedni sprzęt rehabilitacyjny.
Pacjenta należy zaopatrzyć w odpowiedni sprzęt ortopedyczny:
– Na początkowym etapie reedukacji chodzi potrzebny będzie balkonik albo kule łokciowe.
– Łóżko pacjenta powinno posiadać regulację wysokości leża, w celu zmniejszenia kąta zgięcia stawu biodrowego podczas wstawania i siadania na łóżko. Doskonale sprawdzi się do tego celu łożko rehabilitacyjne.
– W łazience powinna się znaleźć nakładka podwyższająca na toaletę oraz krzesło prysznicowe z regulacją wysokości siedzenia. Aby zabezpieczyć się przeciwko upadkom, przydać się mogą uchwyty łazienkowe.
– Jeśli jest problem z dojściem do toalety, można się zaopatrzyć w krzesło toaletowe.
Nakładka toaletowa zwiększa wysokość toalety o nawet 15 cm
Krzesło prysznicowe z regulowaną wysokością pomaga w bezpiecznym zachowaniu higieny
Krzesło toaletowe – wykorzystuje się przy problemach z dojściem pacjenta do toalety
2.5.2 Zestaw ćwiczeń po endoprotezie stawu biodrowego – wczesne ćwiczenia pooperacyjne
Ćwiczenia ważne dla poprawienia krążenia krwi i zapobiegania tworzeniu skrzepów, wzmacniania mięśni i zwiększania ruchomości stawu biodrowego. Ćwiczenia należy wykonywać w pozycji leżenia tyłem z nogami lekko oddalonymi od siebie.
Podane poniżej ćwiczenia wykonujemy zarówno dla kończyny chorej, jak i zdrowej, powtarzamy zestaw treningowy 2-3 razy, kilka razy w ciągu dnia.
Pozycja wyjściowa: leżenie tyłem
– Zgięcie grzbietowe i podeszwowe w stawie skokowym – 20 powtórzeń
– Rotacja stopy w stawie skokowym – 20 powtórzeń
– Zgięcie w stawie biodrowym i kolanowym z podparciem stopy o łóżko – 10 powtórzeń
– Napięcie izometryczne mięśnia pośladkowego wielkiego ( instruujemy pacjenta, że należy wykonać „ściskanie pośladków”, napięcie utrzymujemy 3 sekundy) – 10 powtórzeń
– Odwodzenia w stawie biodrowym – 10 powtórzeń
– Dociskanie kończyny do łóżka ( pod stawem kolanowym kładziemy wałek, uzyskujemy napięcie mięśnia czworogłowego uda, napięcie utrzymujemy 3 sekundy) – 10 powtórzeń
– Uniesienie wyprostowanej nogi ( utrzymanie izometryczne przez 3 sekundy wyprostowanej nogi w górze, około 30-40 stopni zgięcia w stawie biodrowym) – 5 powtórzeń
2.5.3 Zestaw ćwiczeń po endoprotezie stawu biodrowego – pionizacja oraz reedukacja chodu
Ćwiczenia mają na celu powrót pacjenta do samodzielnego chodu, bez pomocy ortopedycznych.
Pionizacja przy łóżku za pomocą balkonika, dostosowujemy wysokość łóżka tak żeby staw biodrowy podczas wstawania oraz siadania nie przekraczał 90 stopni zgięcia.
Reedukacja chodu za pomocą balkonika w schemacie:
Balkonik – chora noga – zdrowa noga
Czas ćwiczenia: 5-10 minut, powtarzamy trzy razy dziennie
Balkonik typu ambona ze sterowaniem za pomocą pilota – duży, stabilny – do wynajęcia w naszej wypożyczalni
2.5.4 Zestaw ćwiczeń po endoprotezie stawu biodrowego – zaawansowane ćwiczenia usprawniające
Zaawansowane ćwiczenia mają na celu zwiększenie siły mięśniowej, w takim stopniu, żeby pacjent uzyskał samodzielny chód bez pomocy ortopedycznych oraz powrócił do aktywności zawodowej.
Są to trudne ćwiczenia, które można wykonywać po kilku miesiącach od operacji. Nie należy wykonywać tych ćwiczeń przed wcześniejszą konsultacją z Fizjoterapeutą.
Przysiad przy łóżku z wolną fazą ekscentryczną ruchu
Pozycja wyjściowa: pacjent stoi tyłem do łóżka, łóżko ustawione na takim poziomie wysokości, żeby w fazie dolnej przysiadu kąt w stawie biodrowym i kolanowym nie przekraczał 90 stopni.
Ruch:
Zejście do przysiadu – 4 sekundy
Pozycja siedząca – 1 sekunda
Powrót do stania – 1 sekunda
Wzmacniane mięśnie: Czworogłowy uda, pośladkowy wielki, kulszowo-goleniowe
Odwodzenie kończyny dolnej stojąc
Pozycja wyjściowa: stojąca, najlepiej przytrzymać się rękami czegoś stabilnego, odwodzimy do boku kończynę. Można dodać obciążenie w postaci gumy rehabilitacyjnej
Ruch:
Odwiedzenie kończyny: 1 sekunda
Przytrzymanie kończyny w odwiedzeniu: 1 sekunda
Powrót do pozycji wyjściowej: 2 sekundy
Wzmacniane mięśnie: Pośladkowy średni, pośladkowy mniejszy, naprężacz powięzi szerokiej
Wzmacniana bardzo mocno jest zarówno noga wykonująca odwiedzenie jak i kończyna podporowa
Odwodzenie kończyn dolnych horyzontalne z gumą oporową – powerband
Pozycja wyjściowa
Odwiedzenie nóg do boku
Pozycja wyjściowa: siedząca, montujemy powerband na udach nad stawem kolanowym. Odwodzimy nogi do boku.
Ruch:
Odwiedzenie kończyn: 1 sekunda
Przytrzymanie kończyny w odwiedzeniu: 1 sekunda
Powrót do pozycji wyjściowej: 2 sekundy
Wzmacniane mięśnie: Pośladkowy średni, pośladkowy mniejszy, gruszkowaty
Odwodzenie kończyny dolnej w leżeniu bokiem z wolną fazą ekscentryczną ruchu
Pozycja wyjściowa
Odwiedzenie kończyny
Pozycja wyjściowa: leżenie bokiem, mocujemy obciążenie powyżej stawu kolanowego (w przypadku braku odpowiedniego obciążenie, można użyć rąk terapeuty)
Ruch:
Odwiedzenie kończyny: 1 sekunda
Przytrzymanie kończyny w odwiedzeniu: 1 sekunda
Powrót do pozycji wyjściowej: 4 sekundy
Wzmacniane mięśnie: Pośladkowy średni, pośladkowy mniejszy, naprężacz powięzi szerokiej
Gumy thera band – popularne narzędzie do ćwiczeń rehabilitacyjnych
Power band – polecany do obciążania ćwiczeń związanych z odwodzeniem w stawie biodrowym
Bibliografia:
- Anna Świtoń, Ewa Wodka-Natkaniec, Łukasz Niedźwiedzki, Tadeusz Gaździk, Tadeusz Niedźwiedzki, Funkcjonowanie i jakość życia po protezoplastyce stawu biodrowego, MEDSPORTPRESS, 2017; 5(6); Vol. 19, 441-450
- Kacper Szczepłek, Aleksandra Truszczyńska-Baszak, Natalia Alicja Twarowska, Wpływ aloplastyki stawu biodrowego na niepełnosprawność pacjentów, Advances in Rehabilitation/Postępy Rehabilitacji (1), 31 – 37, 2018
- Michał Skalski, Jacek Gągała, Milena Socha-Kania, Potrzeba personalizacji procesu rehabilitacji pacjentów po endoprotezoplastyce stawu biodrowego, Chir. Narzadow Ruchu Ortop. Pol., 2019; 84(5) 126-131
- Katarzyna Sowa, Artur Kotwas, Krzysztof Antczak, Krzysztof Zdziarski, Anna Knyszyńska, Beata Karakiewicz, Postępowanie rehabilitacyjne u pacjentów po endoprotezoplastyce stawu biodrowego w okresie szpitalnym jako profilaktyka przewlekłych deficytów funkcjonalnych, Pielęgniarstwo w opiece długoterminowej 2019.1(2)
- Patrycja Kościelna, Adam Maksymilian Pogorzała, Badanie funkcjonalne stawu biodrowego w przypadku zmian zwyrodnieniowych, Innowacyjność i tradycja w fizjoterapii
- Clarissa Matheis, Thomas Stöggl, Strength and Mobilization Training Within the First Week Following Total Hip Arthroplasty, J Bodyw Mov Ther2018 Apr;22(2):519-527.
- M Di Monaco, F Vallero, R Tappero, A Cavanna, Rehabilitation After Total Hip Arthroplasty: A Systematic Review of Controlled Trials on Physical Exercise Programs, Eur J Phys Rehabil Med., Sep;45(3):303-17.
- Corinne L Couler1, Jennie M Scarvell, Teresa M Neeman, Paul N Smith, Physiotherapist-directed Rehabilitation Exercises in the Outpatient or Home Setting Improve Strength, Gait Speed and Cadence After Elective Total Hip Replacement: A Systematic Review,
J Physiother, 2013 Dec;59(4):219-26. - Nicholas J Clode, Meredith A Perry, Lauren Wulff, Does Physiotherapy Prehabilitation Improve Pre-Surgical Outcomes and Influence Patient Expectations Prior to Knee and Hip Joint Arthroplasty?, Int J Orthop Trauma Nurs. 2018 Aug;30:14-19.
Treści na Stronie internetowej udostępniane są wyłącznie w ogólnych celach informacyjnych i nie stanowią porady medycznej, na której mogliby Państwo polegać. Wszelkie informacje zawarte na Stronie internetowej są dostarczane wyłącznie do celów edukacyjnych i nie mają na celu zastąpienia indywidualnej porady medycznej udzielanej przez lekarza lub innego dostawcę usług zdrowotnych ani nie stanowią rekomendacji jakiegokolwiek określonego sposobu leczenia. Żadna z informacji zawartych na Stronie internetowej nie ma na celu stawiania diagnozy, leczenia jakiegokolwiek pacjenta lub w inny sposób być wykorzystywana lub traktowana jako porada medyczna, opinia lekarska lub praktyka medyczna. Należy zawsze zasięgnąć porady swojego lekarza lub innego wykwalifikowanego dostawcy usług zdrowotnych odnośnie sposobu leczenia zalecanego dla Państwa diagnozy lub stanu chorobowego. Nigdy nie należy lekceważyć porady medycznej ani opóźniać jej zasięgnięcia z powodu informacji przeczytanych na Stronie internetowej.
Firma Usługowo-Handlowa Mikołajczyk Dariusz nie ponosi żadnej odpowiedzialności za urazy osób lub szkody wyrządzone w mieniu, wynikłe ze stosowania jakiegokolwiek produktu, informacji, koncepcji lub instrukcji zawartych w materiałach udostępnionych użytkownikowi za pośrednictwem lub na Stronie internetowej.
Właścicielem artykułu jest Firma Usługowo-Handlowa Mikołajczyk Dariusz. Zabrania się kopiowania i udostępniania zawartości w celu użytku komercyjnego, możliwe jest to jedynie poprzez udowodniony zakup takiej możliwości od właściciela.
Udostępnianie artykułu bądź jego części niekomercyjnie jest możliwe pod specjalnymi warunkami. Należy podać w miejscu udostępnienia: autora, miejsce z którego został udostępniony dany materiał oraz aktywny hiperlink prowadzący do artykułu na stronie właściciela.